Wat zijn de gevolgen van eenzaamheid?

Eenzaamheid maakt ziek, verbondenheid met anderen werkt genezend…

Eeuwenlang, en in alle culturen, zijn mensen gewoon om in een groep samen te leven. Tot voor kort waren dat uitgebreide gezinnen met grootouders, ouders, kinderen en vaak ook andere familieleden. In onze huidige samenleving wonen echter steeds meer mensen helemaal alleen. Dat hoeft niet altijd een probleem te zijn en velen voelen zich daar goed bij. Er wordt daarom een onderscheid gemaakt tussen eenzaamheid, sociaal geïsoleerd zijn en alleen zijn.

Eenzaamheid is een subjectief gevoel (je voelt je eenzaam). Sociaal isolement en alleen zijn kan men objectief meten en gaan over het aantal contacten met anderen. Deze drie concepten hebben veel gemeen maar vallen toch niet volledig samen. Zo kun je je eenzaam voelen zelfs als je niet sociaal geïsoleerd bent, je kan je eenzaam voelen tussen de mensen…

Eenzaamheid, sociaal isolement en alleen zijn blijken elk op een bepaalde manier het risico op ziekte en zelfs vroegtijdig overlijden te verhogen, maar eenzaamheid – het gevoel alleen te zijn – heeft de meest negatieve gevolgen. Ondertussen zijn er vele wetenschappelijke studies uitgevoerd en allen komen ze tot een gelijkaardige conclusie: eenzaamheid heeft een negatief effect op de gezondheid dat vergelijkbaar is met andere risicofactoren zoals roken, alcoholgebruik, obesitas, enz.

Wie eenzaam is, loopt hoger risico om vroegtijdig te sterven en het effect is ongeveer even groot als het roken van 15 sigaretten per dag. De impact ervan op je gezondheid is zelfs groter dan van obesitas of gebrek aan beweging. Uit de analyse van resultaten van 148 studies (wat men een meta-analyse noemt), kon worden afgeleid dat mensen met goede sociale relaties 50% meer kans hadden om 7,5 jaar later nog in leven te zijn.

Men weet ondertussen ook hoe het komt dat eenzaamheid ziek maakt: het zorgt voor chronische stress die o.a. leidt tot langdurige inflammatie, hoge bloeddruk, hyperglycemie (te hoog bloedsuikergehalte), verminderde immuniteit, ongunstige genexpressie (bepaalde genen worden ‘aan’ of ‘uit’ gezet) … Heel wat klachten waarmee mensen naar de dokter gaan, hangen samen met eenzaamheid. Het kan ook mensen aanzetten tot ongezond gedrag, zoals troostvoeding, alcohol en andere drugs, roken, enz.

Eenzaamheid gaat dus veel verder dan ‘je niet goed voelen’ en hangt samen met een verhoogd risico voor allerlei ziektes, gaande van een simpele verkoudheid (of andere infecties), depressie, hart- en vaatziekten, dementie tot kanker. Het verband kan in de twee richtingen gaan, want wie ziek is loopt ook een groter risico om geïsoleerd te geraken en zich eenzaam te voelen.

Eenzaamheid is daarom een groot probleem in onze samenleving, niet enkel omwille van de grote impact op de gezondheid en het welbevinden maar ook omdat het toeneemt. Daarom moet eenzaamheid ook aangepakt worden als een belangrijk probleem op het vlak van volksgezondheid. Gelukkig zijn er tal van mogelijkheden om eenzaamheid aan te pakken die ervoor zorgen dat mensen minder eenzaam én gezonder zijn.

 

Ben jij eenzaam?

Eenzaamheid hangt af van hoe jij je voelt. Maar om te weten of iemand sociaal geïsoleerd is, gebruiken wetenschappers een eenvoudige vraag: hoeveel mensen zijn er bij wie je terecht kunt als je problemen ervaart en waar je kunt op rekenen als je hulp nodig hebt?

Alle studies wijzen op een achteruitgang op dat vlak. Uit onderzoek in de VS blijkt dat het aantal vertrouwenspersonen in de voorbije twintig jaar daalde van bijna 3 naar 2. Een kwart van de mensen in dit Amerikaans onderzoek gaf aan helemaal geen vertrouwenspersoon te hebben…

 

Wat kan je zelf doen?

Verbondenheid met anderen is hét middel tegen eenzaamheid. Het geeft betekenis aan ons leven. Heel belangrijk is het hebben van één of meerdere vertrouwenspersonen.

Gelukkig zijn er mogelijkheden om eenzaamheid aan te pakken, zowel voor mensen die zelf eenzaam zijn als voor wie eenzame mensen wil helpen. Hierna vind je alvast enkele tips.

 

Nuttige tips voor wie zich eenzaam voelt

• Wees aardig voor anderen. Aardig zijn is besmettelijk, het zet anderen aan om ook aardig te zijn voor jou.
• Doe vrijwilligerswerk. Je belangeloos inzetten blijkt niet enkel positieve effecten te hebben voor de anderen maar ook voor jezelf. Het geeft je een goed gevoel en het bevordert sociale banden.
• Mediteer. Hoewel je dit meestal alleen doet, helpt het paradoxaal genoeg ook om eenzaamheid te verminderen en geeft het je een groter gevoel van verbondenheid met de anderen.
• Durf jezelf kwetsbaar op te stellen (in een groep die vertrouwen schenkt). Diepgaande verbondenheid en communicatie is slechts mogelijk in een omgeving waarin men zich veilig voelt en zich kwetsbaar kan opstellen zodat je je emotionele defensieve houding kan loslaten. Dat kan en hoeft niet altijd en bij iedereen, maar probeer wel mensen te vinden bij wie dit mogelijk is. Draag daar zelf ook aan bij door jezelf open en kwetsbaar op te stellen en te zorgen voor een ondersteunende omgeving voor anderen.
• Probeer je gevoelens met anderen te delen. Het delen van gevoelens toont aan hoe uniek ieder van ons is, maar tegelijk toont het ook wat gemeenschappelijk is en wat ons bindt. Daarom kan het uitdrukken van jouw diepe gevoelens helend werken. Zoek personen waarmee je kunt leren je gevoelens te delen.
• Neem deel aan activiteiten die mensen bij elkaar brengen, zoals zingen, dansen, sporten, wandelen…
• Zoek bij afwijzing de oorzaak niet altijd bij jezelf. Behandel jezelf zoals je een goede vriend(in) zou behandelen: met begrip en mededogen.
• Neem een huisdier, bijvoorbeeld een hond. Die zorgt voor gezelschap, verlaagt stressgevoelens en bevordert de algemene gezondheid. Het bevordert ook contact met anderen, bijvoorbeeld als je op wandel bent met je hond.

Helpen sociale media om eenzaamheid tegen te gaan?

 

Over die vraag is reeds heel wat onderzoek gebeurd. Het antwoord is geen simpel ja of nee: het hangt af van de context en hoe je de sociale media gebruikt. Studies tonen wel aan dat sociale media het fysieke directe contact niet zomaar kunnen vervangen. Mensen zijn immers reeds duizenden jaren gewoon aan het samenleven in groepen waarbij ze naast gesproken taal ook subtiele lichaamstaal kunnen opmerken. Heel wat studies hebben gewezen op negatieve effecten van sociale media maar meer recentelijk is er toch ook heel wat onderzoek dat wijst op de talrijke mogelijkheden, bijvoorbeeld in tijden van lockdown.

 

Negatieve effecten en risico’s

Een aantal studies wijzen op de negatieve gevolgen van sociale media. Facebook en andere sociale media kunnen wel zorgen voor heel veel ‘vrienden’ maar deze virtuele contacten zijn vaak oppervlakkiger. Zelden weerspiegelen berichten op sociale media hoe iemand zich echt voelt. Ze presenteren eerder een soort ideaalbeeld. Uit onderzoek blijkt dat mensen die heel veel tijd doorbrengen op facebook, zich vaker minder goed voelen. Bovendien blijken sociale media ‘besmettelijk’: negatieve gevoelens worden zo makkelijk verspreid (al geldt dat gelukkig ook voor positieve gevoelens). Ook cyberpesten vormt een risico. De impact van beelden, bijvoorbeeld via Instagram, blijkt zelfs een nog sterker effect te hebben dan geschreven taal.

Bepaalde groepen, zoals adolescenten of mensen met een laag zelfbeeld die opkijken naar anderen, zijn bijzonder gevoelig voor de impact van sociale media. Zo blijkt bijvoorbeeld dat meisjes die meer zeer actief zijn op facebook, bezorgder zijn over hun lichaamsbeeld en gewicht. Bovendien blijkt dat mensen die zeer actief zijn op sociale media een groter risico op overgewicht hebben waardoor de discrepantie tussen het ideaalbeeld en de werkelijkheid nog groter wordt.

Een ander risico is dat wie veel tijd doorbrengt op sociale media minder tijd spendeert aan fysiek contact met vrienden. Media staan dan tussen de mensen in, belemmeren daardoor echt contact en kunnen zo leiden tot meer eenzaamheid. Uit studies blijkt zelfs  een verband tussen het aantal uren op sociale media en het risico op echtscheiding. Sociale media kunnen ook verslavend werken: je bent er langer mee bezig dan je zelf wenselijk vindt en houdt er achteraf een slecht gevoel aan over.

 

Voordelen

Toch bieden de sociale media onmiskenbaar mogelijkheden die nuttig kunnen zijn en helpen om eenzaamheid te beperken. Vooral matig gebruik kan een gunstig effect hebben. Soms vind je op sociale media steun en nuttige informatie. Voorbeelden daarvan zijn sommige zelfhulpgroepen op bijvoorbeeld facebook. Het kan ook mensen samenbrengen die anders geen contact zouden hebben, vooral bij mensen die elkaar al langer kennen maar elkaar niet meer zien, zoals oude schoolgenoten.

 

Besluit

Paradoxaal zorgen sociale media voor contactmogelijkheden met quasi iedereen over de hele wereld… en toch is er nooit meer eenzaamheid geweest dan nu. Daarom kan (overmatig) gebruik van sociale media in bepaalde gevallen nadelige effecten hebben. Of sociale media helpen om eenzaamheid tegen te gaan, hangt af van heel wat factoren, waaronder de persoonlijkheidskenmerken van de gebruiker, de frequentie, intensiteit en de manier waarop men sociale media gebruikt, enz.

Toch bieden sociale media ook mogelijkheden, bijvoorbeeld in tijden van covid-beperkingen, voor minder mobiele mensen zoals ouderen en zieken. Daarom is het belangrijk sociale media op een goede en veilige manier te leren gebruiken.

 

TIPS

• Gebruik sociale media met mate en zorg voor voldoende echte sociale face-to-face contacten.
• • Beperk je vrije tijd die je op sociale media doorbrengt (tot maximaal een paar uur per dag).
  • Zorg voor momenten waarbij je niet verbonden bent met sociale media, bijvoorbeeld tijdens samenzijn met vrienden of familie.
• Vermijd een overmaat aan negatieve berichten. Zonder dat je het beseft, wordt je gemoed erdoor besmet.

5 factoren die het risico op eenzaamheid beïnvloeden

Iedereen kan getroffen worden door eenzaamheid, ongeacht of je arm of rijk, jong of oud bent en of je al dan niet succesvol in het leven staat. Toch zijn er groepen die extra-kwetsbaar zijn. Wat zijn de risicofactoren?

 

1. Gezondheidsproblemen

Eenzaamheid gaat vaak samen met gezondheidsproblemen, zoals depressie, dementie, obesitas… enz. maar het verband is vaak complex. Zo kan obesitas de oorzaak zijn van eenzaamheid maar ook omgekeerd, kan eenzaamheid leiden tot ‘emotioneel eten’. Beide kunnen elkaar dus beïnvloeden en versterken. Eenzaamheid kan ook bepaalde gezondheidsproblemen verslechteren. Maar het omgekeerde geldt evenzeer: als mensen met gezondheidsproblemen zich gesteund voelen, doen ze het beter.

 

2. Leeftijd

Leeftijd speelt een belangrijke rol bij eenzaamheid. Jongeren en mensen op hogere leeftijd zijn zijn als groep het meest kwetsbaar. Aangezien eenzaamheid chronische stress veroorzaakt, is het belangrijk om de problematiek op jonge leeftijd aan te pakken. Hoe langer jongeren worstelen met eenzaamheidsgevoelens, hoe nefaster de impact op hun gezondheid op latere leeftijd.

 

3. Het geslacht

Het geslacht speelt ook een rol maar het effect is complex en gelinkt aan de situatie. Vrouwen hebben vaak een groter sociaal netwerk opgebouwd waardoor volgens verschillende studies mannen meer kwetsbaar zijn voor eenzaamheid. Bovendien kan het effect van eenzaamheid verschillen. Zo is het effect van eenzaamheid op depressie sterker bij vrouwen dan bij mannen. Alleenstaande mannen zijn meer eenzaam dan alleenstaande vrouwen maar wanneer er lichamelijke beperkingen bijkomen,heeft dat weer een sterker negatief effect op vrouwen. Het is dus vaak de combinatie van factoren die telt. Mensen uit de LGBTQ+ gemeenschap (homo’s, mensen die worstelen met hun seksuele identiteit…) lopen doorgaans ook meer risico op eenzaamheid.

 

4. Sociaal-economische factoren

Ook sociaal-economische factoren kunnen het risico op eenzaamheid verhogen. Wie in armoede leeft bijvoorbeeld, loopt meer risico om zich eenzaam te voelen. Toch biedt materiële rijkdom geen garantie tegen eenzaamheid. Andere factoren die het risico op eenzaamheid kunnen verhogen zijn: alleen wonen in een stad, economisch inactief zijn, verblijf in een zorginstelling of migrant zijn.

 

5. Bepaalde levensmomenten

Individuele gebeurtenissen (zoals het overlijden van een partner of verlies van een job) spelen een cruciale rol maar ook hier is het effect niet voor iedereen hetzelfde. Sommige mensen vertonen opvallend veel veerkracht na verlies van een naaste terwijl anderen er heel sterk onder lijden. Daarom is het nuttig aandacht te hebben voor een gezonde levenswijze die de veerkracht versterkt. Dat kan door voldoende zelfzorg en het onderhouden van goede, gediversifieerde sociale contacten.

 

Andere oorzaken

Maatschappelijke gebeurtenissen zoals de huidige pandemie kunnen eenzaamheid versterken.  De risicofactoren zelf blijven onveranderd. Ouderen die voor de pandemie eenzaam waren werden vaak door de lockdown nog eenzamer, o.a. doordat ze minder toegang hebben tot het internet.

Een aantal risicofactoren, zoals leeftijd, kan je niet veranderen maar je kan ouderen wel leren omgaan met het internet en zo het risico op eenzaamheid verminderen. Andere factoren kan je wel aanpakken om eenzaamheid tegen te gaan.  Interventies op maat van de doelgroep hebben het meeste kans op succes.

 

Conclusie

Vele factoren beïnvloeden op een complexe manier gevoelens van eenzaamheid. Sommige mensen lopen een verhoogd risico maar niemand is immuun voor eenzaamheid. Interventies op maatschappelijk en individueel niveau kunnen het risico op eenzaamheid beperken.

Wanneer is eenzaamheid ‘normaal’ en wanneer heb je professionele hulp nodig?

Eenzaamheid kan je ongelukkig maken. Bovendien kan het als echte pijn ervaren worden. De sleutel tot geluk blijkt te liggen in goede sociale relaties. Het streven naar eigen geluk, kan – paradoxaal – net tot minder geluk leiden omdat het goede sociale relaties in de weg kan staan.

Bijna iedereen voelt zich op bepaalde momenten in het leven eenzaam. Dat kan het gevolg zijn van een toevallige gebeurtenis, zoals een verhuis, een scheiding, het overlijden van een partner. Dergelijke gebeurtenissen horen nu eenmaal bij het leven en in die zin hoef je je daar niet meteen zorgen over te maken.

In bepaalde omstandigheden kan er wel sprake zijn van eenzaamheid die de gezondheid en het welbevinden ondermijnt. Uit het Geluksonderzoek van UGent van 2018-2019 blijkt dat bijna de helft van de Belgen zich “soms tot altijd” eenzaam voelen. In bepaalde situaties kan hulp aangewezen zijn.

Knipperlichten zijn:

a. Langdurige eenzaamheid die impact heeft op het dagelijks functioneren

1. Eenzaamheid die gepaard gaat met
2. Depressieve gevoelens en/of (sociale) angst
3. Chronische aandoeningen
4. Suïcidale gedachten
5. Laag gevoel van eigenwaarde
6. Gebruik van drugs, alcohol, roken, overeten …

b. Specifieke risicofactoren

1. Bij tieners kunnen familiale problemen en pesten een alarmsignaal zijn
2. Bij ouderen kan cognitieve achteruitgang een probleem vormen
3. Bij migranten kunnen problemen met de nieuwe samenleving waarin ze vertoeven tot ernstige eenzaamheid leiden.

 

Checklist eenzaamheid

1. Hoe eenzaam voel jij je?
   • Hoe vaak heb je het gevoel dat je gezelschap mist?
   • Hoe vaak voel je je buitengesloten?
   • Hoe vaak voel je je geïsoleerd van anderen?
     Beantwoord deze drie vragen met ‘zelden’ (1 punt), ‘soms’ (2 punten) of ‘vaak’ (3 punten) en tel dit op. Zo bekom je een score tussen 3 (niet eenzaam) en 9 (zeer eenzaam).
2. Heb je één of meerdere mensen waarop je kunt vertrouwen om belangrijke zaken te bespreken?
3. Hoe lang voel je je al (erg) eenzaam?
4. Angst en depressie. Doe volgende test om na te gaan of jouw gevoel van eenzaamheid gepaard gaat met angst en depressie.
   https://www.113.nl/zelftest-depressie
5. Suïcidale gedachten. Doe volgende test om na te gaan of jouw gevoel van eenzaamheid gepaard gaat met risico op zelfdoding.
   https://www.113.nl/zelftest-zelfmoordgedachten

 

Als je een hoge score bekomt op vraag 1 over eenzaamheid en er is niemand waar je terecht kunt om belangrijke zaken te bespreken zoek je best professionele hulp. Doe dat zeker wanneer dit gepaard gaat met ernstige depressieve gevoelens en suïcidale gedachten.

 

Wanneer hulp zoeken?

De oorzaak van eenzaamheid moet veeleer gezocht worden in onze een maatschappelijke evolutie dan bij de personen die eenzaam zijn. Het is zo een gedeelde verantwoordelijkheid van ons allen om samen eenzaamheid te bestrijden. Toch kan je ook zelf een aantal zaken doen. In het stukje over de impact van eenzaamheid op je gezondheid vind je een aantal praktische tips om zelf eenzaamheid aan te pakken.

Indien dit niet lukt: spreek er over met iemand die je kan vertrouwen, een vriend of naaste.

Indien dat niet mogelijk is, dan kan jouw huisarts of een andere zorgverlener je wellicht verder helpen.

Ook op https://depressiehulp.be/thema/depressie-oorzaken-eenzaamheid vind je een aantal zeer nuttige tips.

Heb je nood aan een gesprek met iemand dan kun je terecht bij Tele-Onthaal via

https://www.tele-onthaal.be/ of op het gratis nummer 106.

Heb je zelfmoordgedachten of plannen, bel dan 1813 (dag en nacht, 7/7) of surf naar https://www.zelfmoord1813.be/ om via mail of chat contact op te nemen. Je vindt er ook tips die je kunnen helpen.

Weet in elk geval: je bent niet alleen ‘alleen’, heel veel mensen zitten in die situatie. Eenzaamheid komt vaak voor bij mensen die fijngevoelig zijn, anderen niet willen storen of kwetsen… Het is dan ook niet jouw schuld dat je eenzaam bent. Je hoeft je er ook zeker niet voor te schamen.

 

Reginald De Schepper, professor aan de Vrije Universiteit van Brussel en voorzitter van LifeMe vzw

Om de bronnen te raadplegen, klik hier.